Czytam sobie właśnie wspaniałą książkę socjolożki Anny
Wylęgały „Był dwór, nie ma dworu”, traktującą o powojennej reformie rolnej w
percepcji beneficjentów tej reformy, czyli mieszkańców parcelowanych wsi oraz
byłych pracowników dworskich i folwarcznych. Pozycja ta – jak sama autorka we
wstępie zaznacza – wypełnia lukę w badaniach nad historią powojennej wsi,
prezentując ujęcie, którego jak dotąd nikt się nie podjął, tj. społeczny i
kulturowy aspekt reformy rolnej 1944-1945 roku. Badania terenowe przeprowadzone
przez autorkę na potrzeby niniejszej pracy objęły dwanaście miejscowości z
rejonu Kielecczyzny – wśród nich administracyjne należące już do województwa
małopolskiego Pławowice.
Pałac w Pławowicach, dwudziestolecie międzywojenne (źródło: NAC)
Pałac w Pławowicach to doskonały przykład wiejskiej rezydencji klasycystycznej doby postanisławowskiej. Budowla powstała w latach 1804-1805 dla rodziny Morstinów, według projektu Jakuba Kubickiego – warszawskiego budowniczego, architekta
odpowiedzialnego m.in. za projekt placu Zamkowego, Belwederu oraz pierwszej
niezrealizowanej koncepcji Świątyni Opatrzności Bożej. Pławowicki pałac jest budowlą piętrową, założoną na planie
prostokąta, nakrytą czterospadowym dachem. Zarówno w elewacji frontowej jak i
ogrodowej zastosowano czterokolumnowy portyk zwieńczony trójkątnym tympanonem. Pod
koniec XIX w. dokonano rozbudowy pałacu w kierunku południowym z zachowaniem jego
prostokątnego rzutu - stąd obecne niesymetryczne usytuowanie portyków względem
osi pałacu. W otoczeniu rezydencji istniał sięgający doliny Szreniawy rozległy
park w stylu angielskim, z urozmaiconym drzewostanem, dużym stawem z wyspą
pośrodku oraz kompleksem stawów rybnych połączonych groblami.

Pławowice, pracownia L.H. Morstina (źródło: NAC)
W okresie dwudziestolecia międzywojennego właścicielem Pławowic
był Ludwik Hieronim Morstin – poeta, pisarz, dramaturg, krytyk literacki i publicysta.
Podczas I wojny światowej służył w Legionach Polskich, a po
odzyskaniu niepodległości pełnił funkcje dyplomatyczne na placówkach w Paryżu
i Rzymie. Wróciwszy do rodzinnych Pławowic w połowie lat dwudziestych, dał
się poznać jako animator życia kulturalnego, organizując m.in. słynne zjazdy
poetów w 1928 oraz 1929 roku. Te niecodzienne spotkania stały się kanwą sztuki „Rzeczpospolita
poetów”, w której gospodarz sportretował wielu spośród swych znakomitych gości - m.in. Juliana Tuwima,
Jana Lechonia, Leopolda Staffa, czy Marię Pawlikowską. Morstin słynął z wielkiego
zamiłowania do kultury antycznej, co niejednokrotnie znajdowało odzwierciedlenie
w jego twórczości i działalności publicystycznej. Obok wielkiej miłości do
sztuki, nieodłączną cechą ostatniego właściciela Pławowic, podkreślaną przez wszystkich,
którzy go znali, było nieprawdopodobne wręcz roztargnienie. Dziś jest to pisarz
niemal całkowicie zapomniany, a przecież pozostawił po sobie całkiem spory
dorobek w postaci około czterdziestu utworów dramatycznych, kilku tomów
wierszy, powieści i publikacji o charakterze wspomnieniowym, ale także przekładów,
artykułów prasowych, recenzji.

L.H. Morstin w otoczeniu dzieci wystawiających "Antygonę" na ganku pałacu w Pławowicach, dwudziestolecie międzywojenne (źródło: NAC)
Dedykacja L.H. Morstina "na pamiątkę pobytu w Pławowicach" (zbiory własne)
Pławowice przejęto na potrzeby reformy rolnej w lutym 1946
roku. Zgodnie z intencją samego Ludwika Hieronima Morstina posiadłość miała być
przeznaczona na dom pracy twórczej Związku Literatów Polskich. Niestety koncepcji
tej nie udało się zrealizować. Jedną z przyczyn były naciski miejscowej
ludności, dążącej do rozparcelowania całości majątku łącznie z parkiem i
stawami. Ostatecznie rozparcelowano same grunty rolne, a losy pławowickiej
rezydencji potoczyły się podobnie jak losy większości ziemiańskich siedzib „uspołecznionych”
w ramach realizacji powojennego dekretu o reformie rolnej. W 1949 roku pałac z
parkiem przeszedł pod zarząd PGR, a w 1961 roku przejęła go miejscowa
spółdzielnia produkcyjna. W pomieszczeniach pałacu mieściło się przedszkole,
świetlica, kawiarnia, a także mieszkania socjalne, których lokatorzy w szybkim
czasie doprowadzili zabytek do ruiny. Obecnie opuszczony pałac stanowi własność
prywatną. Na przestrzeni ostatnich lat podjęto działania zabezpieczające, mające
uchronić ziemiańską siedzibę przed jej ostatecznym unicestwieniem. Mówi się również
o planowanej w najbliższej przyszłości inwestycji, mającej przywrócić pałacowi jego
dawną świetność. W roku 2006 odbył się w Pławowicach trzeci zjazd poetów,
symbolicznie nawiązujący do tych organizowanych niegdyś przez Ludwika Hieronima
Morstina. Czy była to pierwsza jaskółka zwiastująca powrót artystów do
Pławowic, czy raczej łabędzi śpiew przedwojennej literackiej legendy? To już czas pokaże.

Pławowice w okresie PRL-u (zbiory własne)